„Dzielnica Kamienna” to interdyscyplinarny projekt edukacji kulturalnej, którego celem jest podniesienie kompetencji kulturowych osób zainteresowanych historią Będzina, w tym mieszkańców dzielnicy Kamionka. „Dzielnica Kamienna” (Kamionka) to nazwa, którą nadał gettu w swoich powieściach o Będzinie Stanisław Wygodzki. Przed wojną była to spokojna, uboga, dzielnica rolnicza, która w 1942 r. zamieniona została w getto. Dziś to kameralna strefa domków jednorodzinnych z zachowaną przedwojenną topografią. To jednocześnie miejsce, w którym temat Zagłady nie został przepracowany z obecnymi mieszkańcami. Udział w projekcie, dzięki zaplanowanym działaniom animacyjno-kulturowym, takim jak spacery tematyczne, warsztaty wydobywcze, wywiady, przygotowanie słuchowiska i wystawy, będzie okazją do interakcyjnego zaangażowania mieszkańców Będzina do rekonstruowania pamięci o miejscu, którego dziedzictwo kulturowe może stanowić element ich tożsamości, rozwoju osobistego i społecznego.
Projekt, który jest zaproszeniem do współtworzenia miejsca kultury i pamięci, jakim ma być Dom Bojowników Getta, opiera się nie tylko na przekonaniu o potrzebie umacniania podmiotowego podejścia do odbiorców lokalnych miejsc historii, ale także na budowania wśród nich postaw podmiotowych, opartych na umiejętności pełnoprawnego uczestniczenia w życiu lokalnej społecznych oraz zdolności do czerpania z wytworów kultury w niej powstających, jak i już istniejących.
PROGRAM PROJEKTU (szczegółowe daty wkrótce):
CZERWIEC 2025:
“Warsztaty z historii mówionej” poprowadzone zostaną przez edukatorkę Adrianę Kapałę, z Centrum Archiwistyki Społecznej w ramach współpracy partnerskiej. Skierowane będą do studentów Uniwersytetu Śląskiego (Wydział Socjologi oraz Nauk Społecznych) oraz ewentualnych chętnych (jak np. członkowie Fundacji Brama Cukermana). Mają za zadanie zainspirować do spotkań ze świadkami historii oraz zapewniają sporą dawkę praktycznej wiedzy dotyczącą samego prowadzenia wywiadu, jako oddolnego zapisywania historii, w tym ułożenie pytań, reagowanie “na bieżąco” podczas wywiadu, jak i reagowanie na momenty trudne dla rozmówcy. Mają też za zadanie nauczyć digitalizacji i archiwizacji lokalnych zasobów dziedzictwa oraz sposobów działania z archiwami historii mówionej – korzystanie z archiwów dostępnych oraz tworzenie własnych. Uczestnicy warsztatów będą mieli za zadanie prowadzenie wywiadów z mieszkańcami Kamionki.
ZAPRASZAMY mieszkańców Kamionki – oraz wszystkich tych, którzy mają jakiekolwiek wspomnienia o dzielnicy – do kontaktu z fundacją oraz podzielania się nimi: bramacukermana@gmail.com, t: 511016322
SIERPIEŃ 2025:
1.”Drzewko pamięci”
3 sierpnia 2025 (niedziela) – wydarzenie związane z upamiętnieniem zbrojnego oporu przeciw nazistom, który zorganizowali młodzi bojowcu będzińskiego ŻOBu w sieprniu 1943 roku na terenie getta w Będzinie.
Drzewko zostanie posadzone w ogrodzie przy Domu Bojowników Getta.
Podczas wydarzenia planowane są odczyty fragmentów prozy i poezji Stanislawa Wygodzkiego dotyczące “Dzielnicy Kamiennej” oraz właśnie tzw. “green commemoration” – zielone upamiętnienia, które ma symbolizować pamięć i żyć własnym życiem pod opieką mieszkańców dzielnicy. Podczas tego wydarzenie odbędą się też warsztaty ogrodnicze dla dzieci, które będą polegały na zasadzeniu sadzonki roślin symbolizujących pamięć.
2. “Spacer śladami dzieciństwa. Kamionka lat 80. i 90.”
Spacer prowadzony zostanie przez Izabelę Tumas, która wychowywała się w latach 80. i 90. XX wieku w dzielnicy Kamionce, a także mieszkała w Domu Bojowników Geta (który wtedy był domem wielorodzinnym) i która dbała o pamięć o Żydach, w tym upamiętnionych na tablicy znajdującej się na Domu Bojowników Getta.
Autorka spaceru zabierze nas w świat podwórek dzielnicy, jaj zakamarków oraz wspomnień.
Podczas spaceru będziemy zadawać sobie pytanie o pamięć oraz o historię miejsca i jej wpływ na życie w Kamionce. Spacer ma na celu edukację o miejscu, już jako dzielnicy mieszkalnej po II wojnie światowej, a także uruchomienie w uczestnikach chęci dzielenia się wspomnieniami.
Będzie to też spacer śladami książki “TATKO” – debiutu pisarskiego Izy Tumas (2024), której to historia rozgrywa się na Kamionce, i która nierozerwalnie związana jest z Domem Bojowników Getta, czy – jak go nazywa autorka powieści – “domem z tablicą”.
OBOWIĄZUJĄ ZAPISY: bramacukermana@gmail.com
ILOŚĆ MIEJSC OGRANICZONA
3. “Warsztaty wydobywcze”
prowadzenie Natalia Romik
Zapraszamy na warsztaty skierowane (przede wszystkim) do osób mieszkających w Dzielnicy Kamiennej, ale także tych, którzy ją opuścili oraz do potomków wszystkich byłych i obecnych mieszkańców Kamionki. Warsztat ma na celu z jednej strony “wydobycie” od uczestników wspomnień rodzinnych oraz ma za zadanie “wydobycie” z pomocą uczestników – pamięci o samej dzielnicy, o jej historii, trwałości, odbierze – to aspekt bardziej metaforyczny i będzie dotyczył architektury i topografii miejsca. Jest to warsztat bardzo inkluzywny, który będzie wymagał silnej i świadomej partycypacji. Ma na celu również swoistego rodzaju “renowację” partycypacyjną dzielnicy przez wskazania na jej mankamenty, problemy, być może również wynikające z przeszłości dzielnicy, jej braku rozpoznania czy znajomości. Warsztat będzie miał na celu wskazanie działań naprawczych, reanimacyjnych dzielnicy w celu poprawy jakości życia i troski o pamięć miejsca.
OBOWIĄZUJĄ ZAPISY: bramacukermana@gmail.com
ILOŚĆ MIEJSC OGRANICZONA
4. “Plener fotograficzny” na celu dokumentację fotograficzną dzielnicy Kamionka w celu uchwycenia jej stanu obecnego. Plener będzie poprzedzony warsztatami edukacyjnymi z prowadzącym – fotografikiem Romanem Łuszczki, który wprowadzi uczestników – wszystkich chętnych – często amatorów, w tym mieszkańców dzielnicy Kamionka, do świata fotografii plenerowej i architektonicznej. Po warsztatach uczestnicy udadzą się w plener – teren dzielnicy Kamionka – w celu uchwycenia jej krajobrazu, ale i wątków historycznych, specyficznej architektury, topografii nienaruszonej praktycznie
OBOWIĄZUJĄ ZAPISY: bramacukermana@gmail.com
ILOŚĆ MIEJSC OGRANICZONA
PAŹDZIERNIK 2025:
KONFERENCJA popularno-naukowa poświęcona „Dzielnicy Kamiennej”, której celem będzie przedstawienie obecnego stanu wiedzy na temat przedmiotowej dzielnicy Będzina oraz możliwości jej wykorzystania w działaniach podnoszących kompetencje kulturowej przez kadry kultury i nauczycieli. Konferencja odbędzie się w siedzibie fundacji bądź w Domu Bojowników getta oraz będzie skierowana kadr kultury i nauczycieli, wykładowców uniwersyteckich, instytucji muzealnych oraz kulturalnych, a także do osób zainteresowanych historią i dziedzictwem żydowskiego Zagłębia, w szczególności mieszkańców Kamionki.
Organizacja oraz prowadzenie konferencji: dr Emilia Rekosz-Cebula
Zaproszeni goście: dr Aleksandra Namysło, Mirosław Skrzypczyk, dr Maria Ferenc, Stefania Lazar, prof. Halina Rusek, dr Agata Zygmunt-Ziemianek, prof. Marta Tomczok, dr. hab. Paweł Tomczok
OBOWIĄZUJĄ ZAPISY: bramacukermana@gmail.com
ILOŚĆ MIEJSC OGRANICZONA
***Finalnym działaniem projektu będzie stworzenie WYSTAWY CZASOWEJ “Dzielnica Kamienna” oraz SŁUCHOWISKA bazującego na nagraniach historii mówionej w trakcie realizacji projektu.
KOORDYNACJA PROJEKTU: Karolina Jakoweńko, Justyna Błaszczyk-Czerwińska, Emilia Rekosz-Cebula, Izabela Grauman
fot. Aleksandra Staszczyk
Partnerzy projektu: Uniwersytet Śląski w Katowicach, Centrum Archiwistyki Społecznej, portal “Stanisław Wygodzki” – pisarz z Będzina
Projekt dofinansowano ze środków Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego
Wydarzenie zostało zorganizowane w ramach projektu „ReActMem: Rescue Memory – Activism, Arts and Public Remembrance”, który Fundacja Brama Cukermana realizuje wraz dwunastoma partnerami z Europy, dzięki finansowaniu z Unii Europejskiej w ramach programu Citizens, Equality, Rights and Values (CERV).
