Dom Bojowników Getta

NOWY PROJEKT

Jednym z najważniejszych wyzwań, przed którymi aktualnie stoimy jako Fundacja jest objęcie opieką wyjątkowego miejsca – Domu Bojowników Getta przy ul. Rutki Laskier 24 w Będzinie.

Jest to nieużytkowany od kilku lat budynek, położony w dzielnicy miasta zwanej Kamionka, gdzie w latach 1942-43 funkcjonowało getto. To tutaj żydowska młodzież z zagłębiowskiego ruchu oporu, m.in. zainspirowana wizytą Mordechaja Anielewicza, stawiła czynny opór podczas brutalnej akcji likwidacyjnej w sierpniu 1943 r. Bohaterscy młodzi bojownicy, pod przywództwem Frumki Płotnickiej, zginęli na podwórzu tego domu, jednak pamięć o ich oporze trwa do dzisiaj. Na murze budynku już w 1947 r. ocalali Żydzi umieścili pamiątkową tablicę, która stała się jednym z najważniejszych i najstarszych pomników żydowskiego oporu w Polsce. Miejsce to ma niezwykłe znaczenie historyczne i symboliczne, które można, z zachowaniem proporcji, przyrównać do bunkra Anielewicza przy ul. Miłej 18 na Muranowie. Wyjątkowa historia domu bojowników getta w Będzinie, unikalność jedynego tego typu obiektu w Polsce, z całkowicie zachowaną autentyczną architekturą sprawiają, że od lat znajduje się on na trasie wycieczek żydowskich oraz w izraelskich programach nauczania o Holokauście.

W naszej ocenie miejsce to – dom bojowników getta – będąc w oczywisty sposób częścią historii Holokaustu i historii żydowskiej Zagłębia Dąbrowskiego, ma znaczenie również w wymiarze uniwersalnym. W tym sensie jest to całkowicie aktualna opowieść o złu, które jest trwałe, odradzające się oraz o kolejnych pokoleniach, które czynnie mu się przeciwstawiają. Dlatego jesteśmy pewni, że symboliczne znaczenie i opowieść jaka się wiąże z tym miejscem może być odczytywana zarówno w kontekście żydowskim, izraelskim jak i lokalnym, polskim, a także po prostu ogólnoludzkim.

Chcielibyśmy, oprócz stworzenia w tym miejscu wystawy stałej, wykorzystać przestrzeń domu do edukacji na rzecz zrozumienia międzykulturowego, praw człowieka i obywatelstwa demokratycznego. To miejsce jak mało które sprawdzi się w promowaniu wartości takich jak prawa człowieka, demokracja i praworządność – wartości ważnych dla Polski i całej Europy zarówno współcześnie jaki i w pamięci europejskiej.

Nie bez znaczenia dla potencjału zaadoptowania tego obiektu, jest jego korzystne położenie w bliskości zarówno lotniska Katowice-Pyrzowice, Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, jak i sąsiedztwo miast Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.

Aktualnie, dzięki wsparciu i ogromnej pracy Uri Meiselmana oraz prywatnych darczyńców jesteśmy w trakcie procesu pozyskiwania funduszy na zakup tej nieruchomości z przeznaczeniem jej na cele statutowe. Zakup budynku jest pilną koniecznością – brak lokatorów będzie skutkował pogarszaniem się jego stanu technicznego. Jednocześnie jesteśmy w porozumieniu z właścicielami budynku, którzy chcą go sprzedać Fundacji, jako organizacji, która ma zabezpieczyć historię i przyszłość tego miejsca.

******
Fundacja Brama Cukermana od 15 lat zajmuje się ochroną dziedzictwa żydowskiego oraz badaniami, edukacją i upamiętnianiem. Nasze działania koncentrujemy w Będzinie – mieście, które przez stulecia było ważnym ośrodkiem życia żydowskiego. Przed II wojną światową Żydzi stanowili połowę jego mieszkańców – blisko 30 tysięcy osób. Jesteśmy przekonani, że dziedzictwo i historia tej społeczności są nierozerwalną częścią dziejów miasta, regionu i Polski – częścią, o której chcemy i musimy pamiętać.

Impulsem do powstania Fundacji w 2009 r. była potrzeba ratowania historycznego, żydowskiego domu modlitwy rodziny Cukiermanów (w tzw. Bramie Cukiermana). Fundacja objęła ochroną to miejsce, dokonując wpisu do Rejestru Zabytków Województwa Śląskiego. Przeprowadziliśmy dwuetapową renowację polichromii zdobiących ściany tego domu modlitwy oraz przekształciliśmy to miejsce w żywą przestrzeń pamięci i edukacji.

W trakcie 15 lat naszej, niezwykle aktywnej działalności, zrealizowaliśmy wiele projektów związanych z lokalnym dziedzictwem i historią żydowską. Chronimy, opisujemy i oznakowujemy dziedzictwo materialne. Organizujemy publiczne upamiętnienia i obchody związane z Holokaustem. Prowadzimy wywiady z polskimi i żydowskimi świadkami historii. Wydajemy książki i realizujemy projekty angażujące lokalną społeczność i stale rozwijamy dialog polsko-żydowski. Jesteśmy jedną z nielicznych organizacji pozarządowych w Polsce działających w tym obszarze, o to tak długiej historii, ugruntowanej pozycji i rozpoznawalności.

Od lat gościmy i oprowadzamy po Będzinie, Zagłębiu i Górnym Śląsku turystów z zagranicy mających tu swoje korzenie rodzinne. Pomagamy im poznawać historię ich rodzin i osadzić ją w szerszym kontekście lokalnym. Odbudowujemy dawno przerwane więzi oraz przezwyciężamy dekady bólu i nieporozumień. Kluczem w tych relacjach jest prawdziwy dialog, otwartość, wiedza oraz wzajemny szacunek. Wspólnie piszemy nowy rozdział polsko-żydowskiej historii. Prowadzone przez nas od 15 lat działania, można nazwać oddolną dyplomacją, opartą na bezpośrednich relacjach międzyludzkich. Przyczyniają się one do poprawy wizerunku Polski za granicą i skutecznie przezwyciężają historycznie negatywnie i stereotypowe spojrzenie na nasz kraj.

MISJA FUNDACJI
Fundacja Brama Cukermana, w swojej misji, stoi pomiędzy przeszłością i przyszłością, stawiając przed sobą jednocześnie dwa zobowiązania. Pierwsze polega na zachowaniu pamięci o trwającej przez stulecia historii Żydów w Będzinie i Zagłębiu, oraz upamiętnienie tysięcy ludzi zamordowanych tutaj podczas Holokaustu. Jest to zobowiązanie dotyczące przeszłości.

Drugie zobowiązanie, dotyczące przyszłości, polega na pracy i odpowiedzialności jaką podejmujemy, aby poprzez edukację, dialog i empatię, zbudować lepszy świata dla naszych dzieci i przyszłych pokoleń. Świat, w którym będzie choć trochę mniej antysemityzmu, wykluczenia i nienawiści.

*archiwalne zdjęcie pochodzi z kolekcji Ghetto Fighters‘ House Museum Archive