Zaginione fotografie. Rzecz o dwóch kolekcjach
*15.10 (sobota) 2022, g. 17.00
Będzin, al. H. Kołłątaja 24/28
Siedziba fundacji Brama Cukermana
Spotkanie z Karoliną i Piotrem Jakoweńko w ramach cyklu “SZUL – dom spotkań i nauki”
Zapraszamy na wykład o dwóch kolekcjach fotografii. Jedna z nich odnaleziona została na terenie obozu Auschwitz-Birkenau, druga w szufladzie w mieszkaniu przy ul. Piłsudskiego w Będzinie. Obie związane są z naszym regionem i przed wojną należały do Żydów. Obie mało znane, a doskonale „konserwujące” życie dawnych mieszkańców Będzina, Sosnowca, jurajskich Żarek i okolic. Warto poznać to nieznane dziedzictwo, które zaprezentują państwu członkowie fundacji Brama Cukermana – Karolina i Piotr Jakoweńko.
W Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau znajduje się jedyna w swoim rodzaju kolekcja fotografii. Kolekcja odnaleziona została „w komplecie” po wyzwoleniu obozu śmierci, a najwcześniejszy protokół świadczący o tym znalezisku spisany został w 1951 r. Do końca nie wiadomo jak kolekcja ocalała. Być może została przywieziona przez jedną osobę i w barakach „Kanady” wrzucona do jednej walizki, być może ktoś ją ukrył, albo jest to jakiś dziwny, niewytłumaczalny przypadek. Cała kolekcja to 2400 fotografii przedstawiająca Żydów głównie z Będzina, Sosnowca i okolic. To fotografie rodzinne, sytuacyjne, portrety ślubne, przy grobach, stołach, podczas biesiad i rodzinnych zjazdów. Po głębszej analizie można przypuszczać, że należały do jednego kręgu znajomych/rodziny. Wertując strony albumu „Zanim odeszli… Fotografie odnalezione w Auschwitz”, wydanego przez Muzeum w 2001 roku, odkrywamy przedwojenny świat Zagłębiowskich Żydów. Jednak ten album to przede wszystkim tysiące twarzy…często nierozpoznanych. Do albumu z fotografiami dołączona jest książka, której autorzy podjęli trud pogrupowania zdjęć, opisania ich historii, identyfikacji osób, które są na zdjęciach (o ile to możliwe). Pośród autorów komentarzy odnajdziemy Avihu Ronena, Krystynę Oleksy i wielu innych. Kolekcja zagłębiowskich fotografii prezentowana jest na wystawie stałej na terenie dawnego obozu Birkenau w tzw. Saunie.
W 2014 roku odebraliśmy telefon z Warszawy. Miły pan poinformował nas, że likwidując po teściach mieszkanie w Będzinie, odnalazł pudełko z fotografiami, które chce nam ofiarować. Przyjmując je wtedy nie wiedzieliśmy jaki spadek otrzymamy. O zawiłej historii poszukiwania właściciela otrzymanej kolekcji posłuchamy podczas wykładu.
W 2016 roku wydaliśmy album „Żarki Żydowskie. Zaginione fotografie”, w którym prezentujemy część otrzymanej dwa lata wcześniej kolekcji. Fotografie, o których opowiemy, są zbiorem unikatowych, nieznanych zdjęć autorstwa Józefa Baciora. Przedstawiają one przedwojennych mieszkańców Żarek – miasteczka położonego na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Żydzi tworzyli tutaj tętniącą życiem gminę, stąd też miasteczko było nazywane „Żarkami Żydowskimi”. Zdjęcia Józefa Baciora są jednym z najważniejszych świadectw historii Żarek, które przetrwały w nienaruszonym stanie do naszych czasów.
Dzięki dwóm kolekcjom fotografii możemy spojrzeć na rzeczywistość dotkniętą okupacją nazistowską, która w sposób nieodwracalny zniszczyła świat, tradycję i kulturę polskich Żydów – drugiej największej diaspory żydowskiej na świecie. Fotografie te można również traktować jako unikalną dokumentację socjologiczną mieszkańców naszych miast – ich strojów, twarzy, a także emocji i relacji międzyludzkich.
Te zdjęcia to skarb, który swoją migawką zatrzymał historię.
Karolina Jakoweńko – kulturoznawczyni, absolwentka studiów „Żydowski świat” (UJ), przewodniczka, prezes fundacji Brama Cukermana. Kierowniczka Domu Pamięci Żydów Górnośląskich w Gliwicach. Za swoją działalność na polu ochrony dziedzictwa i pamięci o społeczności żydowskiej została uhonorowana nagrodami: Nagroda im. Marii i Łukasza Hirszowiczów przy Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie, „Chroniąc pamięć” przyznawanej przez MKDiN oraz Ambasadę Izraela, Zagłębiowskiej Nagrody Humanitas, Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie. Koordynuje i animuje projekty na styku kultury i historii, współautorka książki „Pamięć Pogranicza”.
Piotr Jakoweńko – współzałożyciel Fundacji Brama Cukermana, projektant grafiki użytkowej, absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach, laureat nagrody Śląska Rzecz w 2012 r., dla najlepszego projektu graficznego w województwie śląskim. Tworzy projekty graficzne licznych wystaw muzealnych o tematyce żydowskiej w tym: „Żydzi na Górnym Śląsku” wystawa stała dla Muzeum w Gliwicach, „Bejt Almin – Dom Wieczności” wystawy stałej przy cmentarzu żydowskim na Bródnie/ Warszawa, „Życie przechowane. Mieszkańcy Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego z pomocą Żydom w czasie II wojny światowej”, „Nomadyczne Archiwum Sztetla” – objazdowa czasowa wystawa plenerowa, „Through the Lens of Faith” – współpraca ze Studio Libeskind przy projekcie czasowej wystawy plenerowej dla Muzeum Auschwitz-Birkenau. Współautor książki „Pamięć Pogranicza”.
Wstęp na wszystkie wydarzenie jest bezpłatny. Ilość miejsc na spotkaniach ograniczona.
Projekt dofinansowany został ze środków Samorządu Województwa Śląskiego
